Administratiboki, Lekeitioren mugak XVII. Mendean nahiko finkatuta gelditu
tiren, Zubietarren alde egindako Batzar Nagusiek, Elizateak Uriak baino
Lehenagokoak zirela arrazoia erabiliz, Zubieta jauregia Lekeitioren barrutitik kanpora
gelditzeko, eta Ispasterren mugen barruan egon behar zutela agindu zutenean.
Lekeitioren esparrua txikia bazen ere, uri honek bazituen jatorriz
gutxienez 1325. urtetik bereak ziren lur sail handiak Amoroton eta Mendexan,
behintzat eurak ziran, urtero kandelara (subastara) ateratzen zirenak. Ematen
zuten fruitua, egurra eta gaztaina ziren. Egurra, ikatzetarako eta arosterirako
erabiltzen zen, eta gaztaina jateko.
Baina ikatzak, bere urterik onenak galdu zituen, hemengo burdinoholak lurra
jo zuenean, eta XIX. mendean, sutarako erabiltzen zen gehien bat eta subastetan
behin baino sarriagotan gelditzen ziren sailak saldu gabe. Hala eta guztiz ere,
hortik ateratzen zen dirua, Lekeitioren kontuetan beharrezkoa zen gastuei aurre
egiteko.
Legediak ondo kontuan hartzen ez zuena, egoera berezietan egin behar ziren
gastuak zen. Kasu hauetan, hau da, gastu berezi bat egin behar bazen, zergak
gehitzen ziran ordaindu arte. Baina horretarako baimen berezi bat eskatu behar
zitzaion Gaztelako Kontseiluari.
Gauzak horrela, Lekeitiok ez zuen arazo larriegirik izan, Frantziarrak sartu
ziren arte.
Ejertzitoak zituen gastu asko, herriak ordaindu behar zituen, eta gerra
amaitu zenerako zorrak jasan ezinak ziren.
Hala ta guzti ere, ur ekarrera bat egin zen, Ateako iturria, Arranegiko
zabaleko iturria, eta beste batzuk eginaz, eta dena okertzeko Gaztelako Kontseiluak
ez zuen zergak gehitzeko baimenik eman.
Herriak zorra, zenbait herritar, inguruko herrietako batzuekin eta beste
urruneko leku batzuetatik, interesaren truke, dirua eman zioten.
Jendearekin zuen herri zor honek 1844. urterarte iraun zuen eta amaitzeko
modu bakarra, gorago aipatu ditugun lur sailekin egin zen.
Herriak zuen aberastasuna eta zenbaterainoko zorra ikusteko, nahikoa da 1843ko
aurrekontuak irakurtzea. Gastuak 40.000 errial ziran, eta irabaziak beste
horrenbeste, eta zorra 700.000 errialetik gorakoa.
Iñaki Goiogana
DZANGA. Ale
berezia. 1990ko otsaila